Działania niepożądane i nietolerancja metotreksatu u pacjentów leczonych z powodu RZS i PsA
13.01.2014
Metotreksat jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu RZS i PsA z uwagi na potwierdzoną skuteczność , relatywnie niski koszt terapii oraz zadowalający profil bezpieczeństwa.
Mechanizm działania metotreksatu w grupie chorób autoimmunologicznych takich jak chociażby RZS prawdopodobnie ma związek z działaniem immunosupresyjnym, choć wciąż nie został jednoznacznie wyjaśniony i wymaga dokładniejszych badań. Lek hamuje kompetycyjnie enzym reduktazę dihydrofolianową, która odpowiada za redukcję dihydrofolianu do tetrahydrofolianu – aktywnej postaci kwasu foliowego. Jest on zatem antymetabolitem.
Najbardziej wrażliwe na działanie leku są komórki szybko proliferujące czyli komówki nowotworowe, ale także komórki płodu, szpiku kostnego, pęcherza moczowego, błony śluzowej jamy ustnej i jelit.
Aż 66% pacjentów stosujących metotreksat doświadcza niepożądanych reakcji ze strony układu pokarmowego. Pierwszym objawem toksyczności w stosunku do niego jest zapalenie jamy ustnej, które stanowi podstawę do przerwania dalszego leczenia z uwagi na ryzyko wystąpienia krwotocznego zapalenia i perforacji jelit.
Z kolei nawet 12% pacjentów z RZS i PsA z powodu niepożądanych reakcji odstawia lek w okresie od 6 miesięcy do 2 lat od jego włączenia.
Najczęstsze objawy niepożądane po przyjęciu metotreksatu
Jak wynika z niedawno opublikowanych badań, spośród 291 pacjentów (62,2% stanowiły kobiety), z których 85,6% było leczonych z powodu RZS, a 14,4% PsA, z niską do umiarkowanej aktywnością choroby według skali DAS28, najczęstszymi niepożądanymi objawami ze strony układu pokarmowego po przyjęciu metotreksatu były nudności (32%), następnie ból brzucha(11,3%) oraz wymioty (6,5%) .
Dodatkowo u 16,5% pacjentów obserwowano również objawy behawioralne w postaci niepokoju (13,1%), drażliwości (10%), a prawie 5% odmówiło dalszego przyjmowania leku.
Objawy niepożądane towarzyszące nietolerancji metotreksatu
Na podstawie skali oceniającej ciężkość nasilenia niepożądanych objawów u 11% leczonych stwierdzono nietolerancję leku . Jej częstość występowania była zbliżona zarówno u pacjentów leczonych z powodu RZS (10,4%), jak i leczonych z powodu PsA (14.3%).
U wszystkich pacjentów ze stwierdzoną nietolerancją metotreksatu występowały nudności po przyjęciu leku, z kolei u 46,9% z nich ból brzucha, a u 31,3% wymioty. Objawy behawioralne takie jak niepokój, drażliwość lub odmowa dalszego przyjmowania leku występowały u aż 81,3% pacjentów, z czego aż 37,5% odmówiło dalszego przyjmowania leku. Aż 11% leczonych doświadczało nudności na samą myśl o przyjęciu leku.
Dolegliwości ze strony układu pokarmowego przed włączeniem metotreksatu
Badacze zwracają jednak uwagę, iż w przypadku części pacjentów z RZS i PsA objawy niepożądane występowały już przed rozpoczęciem terapii metotreksatem. Nudności zgłaszało 8,6% , ból brzucha – 5,8%, natomiast wymioty – 1,7% pacjentów. Co istotne, objawy te mogą predysponować do gorszej tolerancji leczenia metotreksatem.
Czynniki ryzyka dla nietolerancji metotreksatu
Wszyscy pacjenci otrzymywali metotreksat w dawce 20 mg tygodniowo, doustnie lub parenteralnie.
Znacznie częściej lek był źle tolerowany podczas stosowania parenteralnego ( 21%), niż doustnego (6,2%).
Również objawy behawioralne znacznie częściej występowały u pacjentów parenteralnie stosujących lek.
Co ciekawe i wymaga dalszych badań, lek był lepiej tolerowany w grupie osób powyżej 64 roku życia, niż u osób poniżej 65 roku życia. Warto jednak podkreślić, że objawy niepożądane były bardziej nasilone w grupie dzieci.
Przeprowadzenie dokładnego wywiadu w kierunku niepożądanych objawów ze strony układu pokarmowego przed włączeniem leku może mieć znaczenie dla przewidzenia gorszej tolerancji leczenia po jego włączeniu.
Źródło:Maja Bulatović Ćalasan et al. Prevalence of methotrexate intolerance in rheumatoid arthritis and psoriatic arthritis. Arthritis Research & Therapy 2013, 15:R217
Opracowanie: Daria Schetz, 13.01.2014 r.